رحیم دهقان

انتخاب موضوع تحقیق:
انتخاب موضوع تحقیق اولین مرحله در تدوین و اجرای یک طرح پژوهشی است و باید دارای ویژگیهایی باشد مثل:
●مورد علاقه پژوهشگر باشد
●چنان انتخاب شود که به حل مشکل یا کاهش آن منجر شده و مشمول دوباره کاری غیر قابل دفاع نباشد.
●پژوهش پذیر باشد .
●با توجه به دانش قابل دسترسی درباره موضوع تحقیق ،انجام دادن پژوهش جدید از اهمیت برخوردار باشد.
●پژوهشگر باید توانایی انجام آن پژوهش را داشته باشد.
●امکان دسترسی به منابع اطلاعاتی (پژوهشهای قبلی و بررسی پیشینه تحقیق ) مورد نیاز پژوهشگر فراهم باشد.
●از جنبه های عملی و نظری مقرون به صرفه باشد.
بیان مسئله:
مسئله یک جمله سوالی یا استفهامی است که می پرسد:چه رابطه ای بین دو یا چند متغیر وجود دارد؟پاسخ این سوال فعالیتهای پژوهشی را ممکن می سازد ،به عنوان مثال:آیا بین پیشرفت تحصیلی و برخورد عاطفی معلم رابطه ای وجود دارد؟
یک بیان خوب مسئله اطلاعات زیر را منتقل می کند:
●اهمیت مسئله
●تحدید مسئله در یک حوزه تخصصی
●اطلاعات کلی درباره تحقیقات انجام شده
●چارچوبی برای ارائه نتایج تحقیق
در بیان اهمیت مسئله ،منطق یک مطالعه و دلایل پژوهشگر برای انتخاب مسئله منظور می شود.اهمیت مسئله قبل از بیان گزاره های تحقیق ارائه می شود ولی می تواند قبل و یا بعد از بررسی پیشینه تحقیق نیز عرضه شود.
 به عنوان نمونه به بیان مسئله زیر توجه کنید:
"ورزشكاراني كه پيروزي و موفقيت در رقابت‌هاي ورزشي را هدف اصلي خود قرار مي‌دهند، براي افزايش توان خود از روش‌هاي موسوم به دوپينگ يا زورافزايي سود مي‌جويند. يكي از روش‌هاي زورافزايي استفاده از داروهاست. اين افراد از داروها براي مقاصد مختلفي همچون افزايش سرعت، تمركز، خلاقيت و سرپوش گذاشتن بر سابقه مصرف داروهاي ديگر استفاده مي‌كنند . هدف گسترده اين داروها در ورزشكاران غربي افزايش حجم و قدرت عضلاني گزارش شده است (هاپوت[1] و رور[2] 1984، ويلسون[3] و گريفين[4] 1980). و اين در حالي است كه اين داروها عوارض داخلي و رواني بسياري دارند (پاپ[5] و كاتز[6] ، 1994) و مي‌توانند باعث مرگ زودرس شوند (پارس‌سنين[7]، كوجالا[8]، وارتينن[9]، سارنا[10] و سپالا[11]، 2000). با گسترش فرهنگ قهرماني در بين ورزشكاران مي‌توان حدس زد وسوسه به كارگيري مواد نيروزا در بين ورزشكاران ايراني نيز افزايش يابد. بعد از استفاده ورزشكاران حرفه‌اي از داروها به تدريج زمينه استفاده عموم ورزشكاران و حتي عموم جامعه از مكمل‌ها و داروها مهيا شده است. مدتي است جامعه ورزش كشورمان و حتي جامعه ورزش دانش‌آموزي با استفاده از مواد نيروزا و مكمل‌هاي غذايي روبرو شده است. نتايج حاصل از پژوهش كارآمد (1383) كه بر روي حدود 4500 نفر از دانش‌آموزان پسر دبيرستان‌هاي شهر تهران انجام شده نشان مي‌دهد. كه 16 درصد دانش‌آموزان از مكمل‌هاي غذايي و 7/10 درصد از مواد نيروزا استفاده مي‌كنند. همچنين دانش‌آموزان ورزشكاري كه در رشته‌هاي بدن‌سازي، كوهنوردي، مشت‌‌زني و شنا فعاليت دارند، داراي مقام‌‌هاي كشوري و جهاني هستند و در باشگاه‌ها ورزش مي‌كنند، بيشتر از ساير دانش‌آموزان ورزشكار از مواد نيروزا استفاده مي‌كنند.
وابستگي از خطرهاي مصرف اين مواد به شمار مي‌رود. در يك بررسي نشان داده شده كه 9/12 درصد از افراد مصرف كننده اين مواد دچار وابستگي به آن شده‌اند (مالون[12]، ديمف[13]، لومباردو[14]، سمپل[15] 1995). افزايش رفتارهاي تكانه‌اي و خشونت و گرايش به استعمال مواد مخدر از ديگر عوارض اين داروها مي‌باشد (گالي‌گانتي[16]، رنك[17] و هسن[18] 1996). رفتار مجرمانه تؤام با خشونت در افراد مصرف‌كننده نيز ديده شده است (ناكاتاني[19] و ادوگاوا[20] ، 1995). اختلال‌هاي خلقي نيز از عوارض شايع رواني مصرف اين‌گونه مواد به شمار مي‌رود (پاپ و كاتز، 1994).
استفاده‌كنندگان داروهاي دوپينگ اغلب داروهاي تجاري را بكار مي‌برند. همچنين آنان از تنباكوي بي‌دود و الكل به مقدار زياد استفاده مي‌كنند. ارتباط زيادي بين داروهاي دوپينگ و مصرف آمفتامين اكستزي و هروئين وجود دارد (پدرسون[21]، 2001). سوء مصرف آنابوليك اندروژليك استروئيدها موجب اعتياد در ورزشكاران مي‌شود (چيكا[22]، 2003). افرادي كه از مكمل‌هاي آرگوژنيك استفاه مي‌كردند در مقايسه با كساني كه از اين مواد استفاده نمي‌كردند، بيشتر الكل مي‌نوشيدند (استفان[23] 2001).
نگرش ورزشكاران نسبت به استفاده از مواد نيروزا و مواد مخدر و سيگار نيز بعنوان يك عامل مهم مي‌تواند گرايش يا اقدام ايشان به استفاده از سيگار و مواد مخدر را تحت‌الشعاع خود قرار دهد. يكي از جوانب مهم در رابطه با دوپينگ داروها و مكمل‌ها بررسي خطرات جانبي، استفاده از داروها، مكمل‌ها اعم از افزايش بيماري‌هاي رواني رفتارهاي پرخطر از جمله اعتياد به داروها و گرايش به استعمال مواد مخدر است.
از آنجا كه براي انجام هر اقدام در جهت حل مشكل استفاده ورزشكاران و جوانان از داروها و مكمل‌ها، ارزيابي و بررسي وضعيت موجود از نظر ميزان شيوع استفاده از داروها و مكمل‌ها ضروري است، لذا در اين پژوهش به بررسي ميزان شيوع استفاده از داروهاي نيروزا و مكمل‌هاي غذايي و رابطه آن با گرايش به سوء مصرف مواد پرداخته شده است."
 گزاره های مسئله (هدف ها،فرضیه ها و سوال های تحقیق)و نحوه بیان آن ها
 برای دستیابی به گزاره های مسئله از جمله فرضیه ها یا سوال های تحقیق ،پژوهشگر باید ابتدا به بررسی پیشینه تحقیق بپردازد.هدف از انجام این عمل ،پی بردن به گزاره های پژوهش های قبلی است که در این زمینه یا زمینه های مشابه ارائه شده است.
اهداف تحقیق :
پس بیان مسئله تحقیق ،پژوهشگر قصد خود را به صورت عملیاتی که از طریق مشاهدهای عینی قابل دستیابی است بیان می کند.مثل:
" روشن كردن ماهيت آسيب‌شناسي رواني از ديدگاه هوش هيجاني در بيماران زن مبتلا به اختلال وسواسي ـ جبري و اختلال افسردگي"
هدف یاد شده در هدف های جزئی متبلور می شود تا امکان بررسی مسئله فراهم شود در این مثال اهداف جزیی: 1-تعيين نمره كلي هوش‌بهر هيجاني در بيماران زن مبتلا به اختلال وسواسي ـ جبري ، افسردگي و گروه عادي . 2-مقايسه نمره كلي هوش‌بهر هيجاني در بيماران زن مبتلا به اختلال وسواسي ـ جبري ، افسردگي و گروه عادي . 3-مشخص نمودن وضعيت مؤلفه‌‌هاي هوش هيجاني در بيماران زن مبتلا به اختلال وسواسي ـ جبري، افسردگي و گروه عادي . 4-مقايسه وضعيت مؤلفه‌‌هاي هوش هيجاني در بيماران زن مبتلا به اختلال وسواسي ـ جبري ، افسردگي و گروه عادي .
با توجه به هدف های جزیی فوق می توان داده های مورد نظر را تعیین و گرد آوری کرد.
فرضیه های تحقیق:
فرضیه ها به صورت جمله اخباری بیان می شود و نشانگر نتایج مورد انتظار است.مثلا ،این جمله که "بین مفهوم خود و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت وجود دارد"آزمودن تجربی فرضیه هنگامی امکان دارد که بتوان متغیرها را دستکاری ،رده بندی و اندازه گیری کرد.یک فرضیه هیچ گاه اثبات و یا ابطال نمی شود ،بلکه بر اساس داده ها ی بدست آمده فقط تائید یا رد می شود.فرضیه ها را بر دو اساس می توان تدوین کرد:
●مفاهیم و یا نظریه های مرتبط با مسئله
●مشاهده های تجربی ناشی از تحقیقات قبلی
تاکمن (1978) ملاکهای تدوین فرضیه را در سه قسمت به شرح زیر تقسیم بندی کرده است:
1-رابطه بین دو یا چند متغیر را حدس بزند.
2-به صورت یک جمله اخباری ،روشن و بدون ابهام بیان شود.
3-قابل آزمون باشد به این معنی که ،امکان بیان مجددآن به صورت عملیاتی وجود داشته باشد.
فرضیه تحقیق ترجیحا جهت دار است ،یعنی رابطه مشخصی را بین دو یا چند متغیر بیان میکند .این رابطه
 می تواند به گونه های مختلف باشدمثل:
"خودآگاهي هيجاني در زنان مبتلا به اختلال وسواسي ـ جبري ، مبتلا به افسردگي از  گروه زنان عادي کمتر است "
"بین مصرف مواد نیروزا و میزان آگاهی از عوارض آن همبستگی وجود دارد"
در صورتی که محقق با توجه به پیشینه تحقیق نتواند جهت خاصی را برای یافته های خود پیش بینی نماید ،به بیان سوال تحقیق می پردازد.
سوالهای تحقیق:
سوالات تحقیق را می توان به سه دسته رده بندی کرد:1.توصیفی،2.رابطه ای،3.تفاوتی
1.سوالهای توصیفی :در اینگونه سوال ها معمولا از کلمات "چه می باشد"،"چیست"و "چگونه است "استفاده می شود.مثل:
●درصد شيوع استفاده از مواد نيروزا در بين دانش‌آموزان چقدر است؟
●درصد شيوع استفاده از مكمل‌هاي غذايي در بين دانش‌آموزان چقدر است؟
2.سوالهای رابطه ای:در این گونه سوال ها ،چگونگی رابطه دو یا چند متغیر مورد نظر قرار می گیرد.برای مثال:
●"آيا بين سن و ميزان استفاده از مواد نيروزا رابطه معناداري وجود دارد؟ "
3.سوالهای تفاوتی:این سوالها با تفاوت سطوح متغیرها سرو کار داردو معمولا به شکل زیر بیان می شود:
●"آيا بين رژيم غذايي در دوره ورزشي در دانش‌آموزان ورزشكار و استفاده از مواد نيروزا رابطه معناداري وجود دارد؟"
●"آيا گرايش و نگرش نسبت به سوء مصرف مواد (ابعاد شناختي، عاطفي و آمادگي براي عمل) در بين دو گروه دانش‌آموزان ورزشكاري كه از مواد نيروزا استفاده مي‌كنند و دانش‌آموزاني كه از اين مواد استفاده نمي‌كنند تفاوت معناداري وجود دارد؟ "
لازم به تذکر است که سوالهای تحقیق به صورت جهت دار بیان نمی شود،زیرا سوال پیش بینی هیچگونه رابطه ای بین متغیر ها نیست.پیش بینی جهت رابطه میان متغیر ها را در بیان فرضیه ها منظور می داریم.
پیشینه تحقیق:
مطالعه منابع ،شامل کلیه منابعی است که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم با موضوع پژوهشی در رابطه است .این مطالعه به پژوهشگر کمک می کند تا به نظریه هایی دسترسی پیدا کند که ممکن است در برنامه ریزی تحقیق،اورا یاری دهد.فرایند بررسی پیشینه تحقیق را می توان به شرح زیر طی نمود:
1.مشخص کردن واژگان کلیدی مرتبط با مسئله تحقیق،کلید واژگان همان توصیف گر های مسئله تحقیق است در مثال قبلی کلید واژگان:مواد نیروزا،نوجوانان،ورزشکار،سوءمصرف مواد می باشد.
2.جستجوی منابع اطلاعاتی از جمله نمایه ها،چکیده نا مه ها و کتاب های مربوط به موضوع تحقیق.برای این امر می توان پایگاههای کامپیوتری داده ها را نیز مورد نظر قرار داد و اطلاعات پژوهشی بالقوه را باز یابی کرد.
3.یافتن عنوان مقاله های مرتبط با موضوع تحقیق
4.جایابی نسخه هایی از مقاله های مورد نظر
5.گزینش مقاله مرتبط.در این مرحله ابتدا هر یک از مقاله ها یا گزارش های جایابی شده به طور مقدماتی مطالعه می شود تا میزان رابطه آن ها با موضوع تحقیق مشخص شود. بر این اساس مقاله ها و یا گزارش های نا مربوط کنار گذاشته می شود.
6.طبقه بندی مقاله ها .در این مرحله مقاله ها و یا گزارش های مرتبط با مسئله تحقیق مشخص شده و بر حسب روش ،متغیر ها ،ابزار و امثال آن دسته بندی می شود.
7.تهیه چکیده یا خلاصه از گزارش های مربوطه
8.تهیه کتابشناسی  که اگر سبک خاصی مورد نظر نباشد از سبک متداول APAپیروی می شود مثل:
-دلاور، علي(1380) .روش تحقيق در روان‌شناسي و علوم تربيتي .تهران: مؤسسه نشر و ويرايش،چاپ بیستم.
- ثراندايك، رابرت‌ال.( 1369 ). روان‌سنجي كاربردي. ترجمه حيدرعلي هومن. نشر دانشگاهي تهران.
- هادیان ،مینا ،رسولی ،هوشنگ ( 1384 ). مطالعه شيوع مصرف مواد نيروزا و مكمل‌هاي غذايي در بين دانش‌آموزان و ارتباط آن با گرایش به سوءمصرف مواد با تاکید بر دانش آموزان ورزشکار دبيرستان‌هاي شهر تهران. چاپ نشده ، وزارت آموزش و پرورش . معاونت تربيت بدني و تندرستي.
-رسوليان،مريم،الهي،فاطمه،افخم ابراهيمي،عزيزه(1380).ارتباط فرسودگي شغلي با ويژگي هاي شخصيتي در            پرستاران، فصلنامه انديشه و رفتار،سال نهم،شماره 4،24-18.
Bar-on ,R.(2001).Emotional intelligence and self-actualization .In J .Ciarrochi ,J.P. forgas ,J     .D.& Mayer (Eds.).Emotional intelligence in everyday life(PP.82-97).Philadelphia: Taylor& Francis.
9.نقد مقاله ها و گزارش ها .همزمان با تهیه کتاب شناسی منابع مورد استفاده ،مقاله ها و گزارش های منتخب مورد بررسی انتقادی قرار می گیرد.برای این منظور در مورد هر مقاله باید طرح تحقیق آن مورد نظر قرار گرفته ،روش اجرای آن به طور انتقادی بررسی شده و یافته های به دست آمده در رابطه با هدف های تحقیق مورد قضاوت قرار گیرد.
10.تدوین چهار چوب نظری و یا تجربی تحقیق.در این مرحله بر اساس اطلاعات به دست آمده از پژوهشهای قبلی و نظریه های موجود مرتبط با مسئله ،چهار چوب نظری یا تجربی تحقیق فراهم می شود.
مشخص کردن متغیر ها و مقیاس سنجش آن ها:
به طور کلی متغیر ها را از نظر ماهیت مقادیری که می پذیرد می توان به دودسته تقسیم کرد:
1.کیفی       2.کمّی
1.متغیر های کیفی را متغیر های مقوله ای نیز می نامند که شامل حالت های ویژگی است مانند: جنسیت،مذهب،شغل و....
2. متغیر های کمّی متغیر هایی هستند که برای اندازه گیری آن ها می توان اعداد را به وضعیت آزمودنی و بر طبق قاعدهای معین منتسب کرد.این گونه متغیر ها به دو دسته تقسیم می شوند :الف:متغیر کمّی پیوسته مانند بهره هوشی،قد و وزن.که بین هر دو مقدار متوالی آن ،مقادیر بی شماری وجود دارد.ب:متغیر کمّی گسسته که بین هر دو مقدار متوالی آن نمی توان مقدار دیگری پیدا نمودمانند :تعداد فرزندان.
متغیر ها را معمولا از نظر نقش آن ها در تحقیق می توان به 5 دسته تقسیم کرد:
1.متغیر مستقل:یک ویژگی از محیط فیزیکی یا اجتماعی است که بعد از انتخاب ،دخالت یا دستکاری شدن توسط محقق مقادیری را می پذیرد تا تاثیرش بر روی متغیر دیگر(وابسته)مشاهده شودمثال:
بررسی دو روش تدریس بر عملکرد ریاضی دانش آموزان،در این تحقیق روش تدریس متغیر مستقل و عملکرد ریاضی متغیر وابسته است.در مطالعات از نوع همبستگی ،به جای متغیر مستقل از اصطلاح متغیر پیش بین و به جای متغیر وابسته از متغیر ملاک استفاده می شود.
در بعضی از مسائل پژوهشی ،متغیر های مورد مطالعه به صورتی تعریف شده اند که نمی توان متغیر مستقل را از متغیر وابسته به طور کامل متمایز کرد مثل بررسی رابطه عزت نفس و پیشرفت تحصیلی
2.متغیر وابسته :متغیری است که تغییرات آن تحت تاثیر متغیر مستقل قرار می گیرد مثال قبلی
3.متغیر تعدیل کننده:متغیر کیفی یا کمّی است که جهت یا میزان رابطه میان متغیر های مستقل و وابسته را تحت تاثیر قرار می دهد.مثلا:در بررسی تاثیر شیوه های تشویق بر یادگیری دانش آموزان ،متغیر جنسیت تعدیل کننده محسوب می شود.
4.متغیر کنترل:در یک تحقیق اثر تمام متغیرها را بر یکدیگر نمی توان به طور همزمان مورد مطالعه قرار داد .بنابر محقق اثر برخی از متغیر ها را کنترل نموده ،آن ها را خنثی می کند به طور مثال در پژوهش آسيب‌شناسي رواني از ديدگاه هوش هيجاني در بيماران زن مبتلا به اختلال وسواسي ـ جبري و اختلال افسردگي متغیر های کنترل شده توسط پژوهشگر به شرح زیر بوده است: سن : زنان در طيف سني 20 تا 40 سال تحصيلات : حداقل سوم راهنمايي و بالاتر ميزان افسردگي با استفاده از تست «بك» ارزيابي شده است . سابقه اعتياد و آسيب مغزي
5.متغیر مداخله گر:متغیری است که محقق برای استنتاج از نحوه تاثیر متغیر مستقل بر متغیر تابع مورد نظر قرار می دهد.تاثیر متغیر مداخله گر را نه می توان کنترل کرد و  نه به طور مستقیم و مستقل از سایر متغیر ها مشاهده کردمثلا در پژوهش بررسی تاثیر آموزش برنامه ای در مقایسه سخنرانی برای درس ریاضی ،روش تدریس متغیر مستقل،عملکرد ریاضی متغیر وابسته،ساخت بندی کلاس و مقرراتی که در هر شیوه آموزشی اعمال می شود را متغیر مداخله گر می توان در نظر گرفت.
تعریف متغیر ها:
متغیر ها را میتوان به دو صورت تعریف کرد :تعریف مفهومی و تعریف عملیاتی.
تعریف مفهومی به تعریف یک واژه توسط واژه های دیگر اشاره دارد.مثل:
اختلال وسواسي ـ جبري[24] : زير گروه اختلالات اضطرابي بوده كه داراي دو خصوصيت اساسي مي‌باشد . عقايد و احساسات عودكننده و مستمر و رفتارهاي آئيني و تكراري ، اقدامات جهت مقاومت در برابر اجبار باعث بوجود آمدن تنيدگي و اضطراب مي‌شوند . فردي كه داراي اين اختلال باشد از اجبارهاي خود هيچ‌گونه لذتي نمي‌برد ، مگر رهايي از تنيدگي (ربر[25] ، 1985) .
تعریف عملیاتی ،تعریفی است که بر ویژگی های قابل مشاهده استوار است.تعریف عملیاتی فعالیتهای محقق را در اندازه گیری یا دستکاری یک متغیر مشخص می سازد مثل:
اختلال وسواسي ـ جبري : نمره 16 (متوسط) و بالاتر در مقياس يا چك ليست وسواسي ـ جبري ييل براون (لينچ[26] ، كندي[27] و شواب[28] ، 1998) . لازم به ذكر است كه ملاك فوق پس از تشخيص روانپزشك لحاظ مي‌‍‌‌‌‌‌‌‌شود (كوران[29] ، 1999) .
مقیاسهای اندازه گیری متغیر ها:
زمانی که متغیر های تحقیق شناسی شدند،مشخص می گردد که اندازه گیری همه آن ها به یک صورت ممکن نمی باشد.برای مثال متغیر "شیوه تدریس"یک متغیر مقوله ای است در حالی که نمرات یک آزمون پیشرفت تحصیلی از نوع متغیر کمّی است.مقیاس اندازه گیری،مجموعه قواعدی برای انتساب آزمودنی ها به مقوله ها یا اعداد به آزمودنی ها است . از نظر میزان دقت اندازه گیری (کمترین به بیشترین)مقیاس ها به 4 دسته تقسیم می شود:1.اسمی2.رتبه ای3.فاصله ای4.نسبتی
مقیاس های اندازه گیری و ویزگی های آن
 
نام مقیاس
ویژیگی ها
مثال
اسمی
گروه بندی افراد در مقوله ها به طور ساده نشان می دهد که دو یا چند مقوله مختلف وجود دارد.
جنسیت:زن و مرد
دانش آموزان :قبول و مردود
رتبه ای
طبقات اندازه گیری شده می تواند دارای ترتیب خاصی باشد
مرتب کردن مواد معدنی بر اساس میزان سختی
مرتب کردن دانش آموزان بر اساس میزان شادی
فاصله ای
اندازه گیری با نظم و برقراری فاصله های مساوی عددی در مقیاس انجام می شود
عملکرد دانش آموزان در آزمون پیشرفت ریاضی
بهره هوشی دانش آموزان
نسبتی
شامل صفر مطلق و فاصله های مساوی عددی در مقیاس است
قد،سن،وزن
عملیات ریاضی و آزمونهای آماری که برای هر یک از مقیاسها بکار برده می شود
 
مقیاس
عملیات ریاضی
شاخص های آماری
آزمونهای آماری
اسمی
درصد
نسبت
شمارش
نما
ضریب همبستگی فی
رتبه ای
درصد
نسبت
شمارش
نما
دامنه
میانه
همبستگی اسپیرمن
Uمان-ویتنی
تائوی کندال
دبلیوی کندال
فاصله ای
درصد
نسبت
شمارش
جمع
تفریق
نما
دامنه
میانگین
واریانس
انحراف استاندارد
کلیه آزمونهای آماری
نسبتی
درصد
نسبت
شمارش
جمع وتفریق
ضرب و تقسیم
نما
دامنه
میانگین
واریانس
انحراف استاندارد
کلیه آزمونهای آماری
 
تعیین ابزار اندازه گیری
از آنجائیکه پرسشنامه یکی از ابزار های رایج در تحقیق می باشد در این قسمت به اصول کلی تنظیم آن اشاره می شود:
1.سوال های آن اساس هدف ها یا سوا لهای تحقیق تنظیم گردد
2. پاسخ دهنده را جذب نموده و سوال های آن برای او جالب باشد
3.تا حد امکان کوتاه باشد و داده های مورد نیاز پژوهشگر را فراهم آورد
4.دستور العمل تکمیل آن کوتاه بوده و حاوی کلیه اطلاعات مورد نیاز پاسخ دهنده ،برای کامل کردن پرسشنامه باشد
اجزاءاصلی پرسشنامه:
الف- نامه همراه:در این قسمت هدف از گرد آوری داده ها به وسیله پرسشنامه و ضروت همکاری پاسخ دهنده در عرضه اطلاعات مورد نیاز بیان می شود
ب-دستور العمل :در این قسمت محقق سعی می کند پاسخ دهنده را با چگونگی پاسخ دادن به سوال های پرسشنامه آشنا کند.
ج-سوال هاکه در تدوین آن توجه به نکات زیر ضروری است"
1.از سوال های نامفهوم و مبهم پرهیز شود.مثل"درباره برنامه جدید آموزشی چه فکر می کنید؟"
2.از سوالهایی که پاسخ دهنده را به پاسخ خاصی هدایت می کند باید اجتناب کردمثل:
"آیا واحد های نظری را ترجیح می دهید یا واحد های عملی  که شما را بیشتر با موضوع درسی آشنا می سازد؟"
3.از سوالهای پیچیده پرهیز شود.
4.از سوالهای دو وجهی که شامل دو سوال در یک پرسش است اجتناب شود مثل:"آیا مدیر مدرسه شما قادر به برقراری نظم در میان دانش آموزان و یافتن علل بی نظمی آنان می باشد؟"
5. تا جایی که امکان دارد از ارائه سوالهای منفی خود داری شود
6.از بیان سوالهای مستقیم که موجب تحریک حساسیت آزمودنی شده و یا در وی ایجاد مقاومت می کند پرهیز شودمثل:"آیا مدیر خود را دوست دارید؟"
7. از تنظیم سوال هایی که آزمودنی پاسخ آن ها را در دسترس ندارد خود داری شودمثل اگر از معلمان سوال شود:"نظر شما راجع به به کار گیری آزمون های تراز شده در امر آموزش چیست؟"
نکات مهم در تدوین پرسشنامه
الف:تصمیم گیری در باره محتوای سوال ها:
1.آیا بیان سوال ضروری است؟تا چه اندازه این سوال مفید است؟
2.چند سوال برای این موضوع لازم است؟
3.آیا پاسخ دهنده اطلاعات لازم رابرای پاسخ دادن دارد؟
4.آیا سوال باید عینی تر،ویژه تر و مرتبط تر با تجربیات فردی پاسخ دهنده باشد؟
5.آیا محتوای سوال به اندازه کافی کلی و به دور از سفسطه و جزیی گویی است؟
6.آیا پاسخ ها بیان کننده یک نظرگاه کلی است یا یک دیدگاه کاملا ویژه را نمایان می کند؟
7.آیا محتوای سوال جهت دار است ،بدون این که با سوال های دیگری این جهت خنثی یا تعدیل شود؟
8.آیا پاسخ دهنده داده های مورد نیاز را عرضه خواهد کرد؟
ب:تصمیم گیری در باره صورت بندی سوال ها:
1.آیا سوال قابل فهم است؟آیا جمله بندی مشکل و غیر واضح است؟
2.آیا سوال به اندازه کافی پاسخ های متفاوت را در این زمینه فراهم می آورد؟
3.آیا به علت عدم بیان پیش فرض ها یا پیامد های مورد نظر پژوهشگر سوال گمراه کننده است؟
4.آیا جمله بندی سوال جهت دار است؟آیا سوال دارای بار عاطفی است و یا پاسخ خاصی را القاء می کند؟
5.آیا جمله بندی سوال اعتراض پاسخ دهنده را بر خواهد انگیخت؟
6.آیا جمله بندی سوال چنان است که پاسخ دهنده را مستقیما مورد خطاب قرار داده تا نتایج بهتری بدست دهد؟
7.آیا بهتر است به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم بیان شوند؟
ج:تصمیم گیری در باره شکل پاسخ ها:
1.بهترین شکل پرسیدن سوال به چه صورت می تواند باشد؟
2.اگر از سوال هایی استفاده می شود که پاسخ دهنده با علامت گذاری پاسخ خود را مشخص می کند ،کدام یک از موارد زیر مناسب تر است:چند گزینه ای یا مقیاس چند درجه ای،یا جواب دو گزینه ای؟
3.اگر از سیاهه(چک لیست) سوال ها استفاده می شود آیا شامل تمام پاسخ های ممکن بوده و به ترتیب درست ارائه شده است؟آیا طول سیاهه سوال ها منطقی می باشد؟آیا جمله بندی سوال ها بی طرف و متعادل است؟
4.آیا نوع پاسخ ،آسان ،مشخص،هماهنگ و مناسب برای هدف است؟
د:تصمیم گیری در باره ترتیب قرار گرفتن سوال در پرسشنامه
1.آیا ممکن است که پاسخ به سوال تحت تاثیر محتوای سوال های قبلی قرار گیرد؟
2.آیا تر تیب سوال ها دارای یک روال طبیعی است؟آیا سوال ها دارای نظم منطقی و ترتیب روان شناختی است؟
3.آیا ترتیب سوال چنان است که رغبت ،توجه ،علاقه و مقاومت پاسخ دهنده را زودتر و یا دیرتر از زمان لازم بر
 می انگیزد؟
 
مشخص کردن جامعه مورد بررسی،نمونه و حجم نمونه
با توجه به تعریف ،جامعه آماری عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واحد ها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند. برای مثال اگر پژوهشگری مایل باشد در باره شیوع کودک آزاری در دانش آموزان دوره ابتدایی شهر تهران به مطالعه بپردازد جامعه آماری مورد بررسی شامل تمام دانش آموزانی است که در دوره ابتدایی مدارس شهر تهران در یک مقطع زمانی مشخص (به عنوان مثال سال تحصیلی 87-86) ثبت نام کرده اند.
به منظور گرد آوری داده ها ی مورد نیاز در باره افراد جامعه می توان یکی از روش های شمارش کامل افراد(سر شماری)،یا از طریق نمونه گیری را بکار برد.در باره نمونه گیری ،نکته مهم این است که نمونه انتخاب شده معرف جامعه مورد نظر باشد .روشهای نمونه گیری متداول در پژوهشهای علوم رفتاری شامل:نمونه گیری تصادفی ساده،سیستماتیک،طبقه ای ،خوشه ای و چند مرحله ای است.برای برآورد حجم نمونه مورد نیاز یک روش ساده مراجعه به تحقیقات گذشته مربوط به موضوع پژوهش است ولی پاسخ به این سوال: که حجم نمونه مورد نظر چقدر باید باشد ؟ مستلزم آن است که ابتدا نوع پژوهش مورد نظر قرار گیرد.زیرا در پژوهش های غیر آزمایشی(توصیفی)و آزمایشی دقت داده ها تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می گیرد. بنابر این از آنجا که دقت مورد نظر در این دو پژوهش به طور متفاوت منظور می شود ،محاسبه حجم نمونه در آن ها یکسان نمی باشد.
به طور مثال در پژوهشهای غیر آزمایشی از نوع پیمایشی از فرمول زیر برای برآورد حجم نمونه استفاده می شود:
 
Nt2 S2
Nd2 + t2 S2
n=
N (حجم جمعيت)
t (ضريب اطمينان) در سطح اطمينان 99درصد
S2 (واريانس صفت مورد نظر در جمعيت كه از طريق Pq بدست مي‌آيد و P برابر تخميني از نسبت افرادي كه داراي ويژگي مورد نظر مي‌باشند، تعريف مي‌شود،برای مثال اگر براساس تحقيقات گذشته درصد استفاده از مكمل‌هاي غذايي 20 درصد ، 2/0P= در نظر گرفته شود،q=0/8خواهد بود(q=1-P) و S2 برابر خواهد بود با:(16/0S2= pq =).
d (دقت احتمالي مطلوب) ،که از مطالعات قبلی یا مطالعه پایلوت بدست خواهد آمد.
انتخاب روش تحقیق:
تحقیقات علمی را بر اساس چگونگی به دست آوردن داده ها ی مورد نیاز (طرح تحقیق)می توان به دسته های زیر تقسیم کرد:
تحقیق توصیفی(غیر آزمایشی)
تحقیق آزمایشی
از آنجائیکه در علوم رفتاری بیشتر از روشهای تحقیق توصیفی استفاده می شود در این قسمت به توضیح مختصری در این زمینه می پردازیم.
تحقیق توصیفی:
تحقیق توصیفی شامل مجموعه روش هایی است که هدف آن ها توصیف کردن شرایط یا پدیده های مورد بررسی است .که می توان آن را به دسته های زیر تقسیم کرد:
1.تحقیق پیمایشی
برای بررسی توزیع ویژگی های یک جامعه آماری به کار می رود.این نوع تحقیق معمولا به این سوالها پاسخ می دهدکه:ماهیت شرایط موجود چگونه است؟وضعیت موجود چگونه است؟
 مثال :"بررسی میزان تحول مهارتهای زبان فارسی در گروههای سنی مربوط به پایه های اول تا پنج ابتدایی"
         " بررسی میزان شیوع استفاده از مواد نیروزا در بین دانش آموزان"
2.تحقیق همبستگی
در این نوع تحقیق رابطه میان متغیر ها بر اساس هدف تحقیق تحلیل می گردد.
مثال:"رابطه بین سبک اسناد با متغیر احساس لیاقت در عملکرد های موفق و نا موفق"
     " بررسی رابطه بین اعتماد به نفس و کنترل هیجانات و مهارتهای حل مسئله"
3.اقدام پژوهی
هدف این دسته از پژوهش های آموزشی ،توصیف شرایط یا پدیده های مربوط به نظام آموزشی می باشد .با استفاده از اقدام پژوهشی می توان موقعیت های نا معین ملموس مربوط به اقدام ها و عملیات آموزشی را مشخص کرد.و در بهبودی آن کوشید.در اقدام پژوهی معمولا معلم خود پژوهشگر است و نقش اصلی پژوهشی به عهده او می باشد.در اقدام پژوهی ،پژوهشگر درصدد یافتن نتایج تعمیم پذیر نمی باشد ،بلکه هدف او رسیدن به شناخت علمی درباره مسئله ویژهای است که خود با آن سرو کار دارد.بدون اینکه بخواهد حاصل این شناخت را به موارد دیگر تعمیم دهد.برای مثال معلم یک درسی می تواند با استفاده از اقدام پژوهی ،مشکلات یادگیری آن درس را در کلاس خود تشخیص داده و آن ها را بر طرف کند.
مثال:برای بهبود نمره های نا مطلوب دانش آموزان در درس فیزیک سال دوم دبیرستان چه باید کرد؟
به طور کلی ،می توان گفت که اقدام پژوهی شامل چهار مرحله است:
●تشخیص و بر نامه ریزی
●اقدام برای رفع مشکل
●مشاهده به منظور نمایان ساختن میزان تغییرات انجام شده جهت رفع مشکل
●تحلیل و تعدیل
4.بررسی موردی
پژوهشگر مطالعه موردی به انتخاب یک" مورد "پرداخته و آن را از جنبه های بی شمار بررسی می کند.هدف کلی در هر مطالعه موردی مشاهده تفصیلی ابعاد مورد تحت مطالعه و تفسیر مشاهده ها از دیدگاه کل گرا است.از این رو مطالعه موردی بیشتر به روش کیفی و با تاکید بر فرآیندها و درک و تفسیر آن ها انجام می شود.مورد می تواند شامل یک فرد (دانش آموز،معلم،مدیر)،یک برنامه درسی،یک گروه از افراد(معلمان،مسئولان اداری)،یکی از رویدادهای آموزشی،یا یک سازمان باشد.از مطالعه موردی در مطالعات روان شناختی خصوصا در زمینه روان تحلیل گری استفاده بسیار می شود.
5.تحقیق پس -رویدادی
تحقیق علی –مقایسه ای گذشته نگر بوده و سعی بر آن دارد که از معلول به علت احتمالی پی برد .به این تحقیقات پس رویدادی نیز گفته اند،زیرا علت و معلول (متغیر مستقل و وابسته)پس از وقوع مورد بررسی قرار می گیرد.
مثال:"بررسیرابطه بين استفاده از مواد نيروزا و مكمل‌هاي غذايي در دانش‌آموزان ورزشكار و گرايش آنها به استعمال سيگار و مواد مخدر"
"آسيب‌شناسي رواني از ديدگاه هوش هيجاني در بيماران زن مبتلا به اختلال وسواسي ـ جبري و اختلال افسردگي"
منابع:
-سرمد،زهره،بازرگان،عباس،حجازی،الهه(1385).روش های تحقیق در علوم رفتاری .تهران:انتشارات آگاه،چاپ دوازدهم.
-دلاور، علي(1380) .روش تحقيق در روان‌شناسي و علوم تربيتي. تهران: مؤسسه نشر و ويرايش،چاپ بیستم.
 
[1] . Haupt
[2] . Rovere
[3] . Wilson
[4] . Griffin
[5] . Pope
[6] . Katz
[7] . Parssinen
[8] . Kujala
[9] . Vartiainan
[10] . Sarna
[11] . Seppala
[12] . Malone
[13] . Dimeff
[14] . Lombardo
[15] . Sample
[16] . Galliganti
[17] . Renek
[18] . Hausen
[19] . Nakatani
[20] . Udagawa
[21] . Pederson
[22] . Chykap
[23] . Stephen
[24] . Obsessive - Compulsive Disorder
[25] . Reber , A .
[26] . Lynch
[27] . Kennedy
[28] . Schwab
[29] . Koran